Lucho Mandayo, o primeiro alcalde democrático de Portas tras a ditadura

O ano 41 coñécese como o “ano da fame”, ou así o lembran os que viviron aqueles tempos. Eran tempos difíciles, de posguerra, de ditadura, de privacións,… mais tamén dalgunhas luces.  1941 foi o ano en que naceu o protagonista da entrevista que nos ocupa hoxe: Eligio Mandayo Carballo, máis coñecido como Lucho.

Carteiro xubilado de Valiñas, Romai ou Lantaño, co-fundador e ex-presidente da Sociedade Deportiva Romai, co-fundador e ex-presidente da Asociación Cultural Xosefina Figueroa de Romai, co-fundador e ex-presidente da Comunidade de Montes de Romai, ex-concelleiro durante varias lexislaturas e ex-alcalde do concello de Portas.

Foi case de todo e un pouco máis, pero posiblemente aos libros de historia pasará como o primeiro alcalde elixido democraticamente do concello de Portas (1979-1983).

Hoxe cóntao como unha anécdota máis, como sempre fai, sen darse mérito ningún, pero ser coñecido como “comunista” e ser alcalde durante o 23F non era ningunha broma.

A ninguén lle nega unha boa palabra e unha cunca de viño da terra. Cando de lindes se fala ou un bo consello se precisa, Lucho é a persoa a buscar.

Para poñer en situación a entrevista, hai que destacar que a entrevista foi gravada na súa casa, con preguntas preparadas pero absolutamente descoñecidas previamente para el. As respostas son totalmente espontáneas, a bote pronto,  sen cortes, sen alteracións, transcritas ao pé da letra, sen correccións. Lucho en estado puro, tal e como é, sen censura.

≈≈≈≈≈≈≈

Fuches o primeiro alcalde elixido democraticamente en Portas. Que te motivou a presentarte para Alcalde?

Nese momento, no conxunto do concello, nas parroquias, había unha inquietude, un afán de querer facer, porque aquilo era unha cuestión morta. Ao final da ditadura non se innovaba nada e nós sabíamos perfectamente que se podía mellor aquelo bastante. Entón había un grupo de persoas que empezamos cos temas dos montes, foi cando se empezou a reclamar a titularidade dos montes para as parroquias. Entón a partir de aí, cando chegamos a este extremo de poderse presentar, de haber eleccións municipais libres, de que se podían presentar candidaturas e todo iso, pois tivemos uns contactos coas demais parroquias e entón foi cando intentamos montar a candidatura. Eu fun o primeiro alcalde democrático pero en principio non era para ser eu o alcalde, era para ser un de Portas que morreu xa cando nós estabamos gobernando, que era fillo dun médico que houbo en Portas que lle chamaban Don Cesáreo, que era Alfredo Belsol. Pero Alfredo non quixo asumir esa responsabilidade e entón como eu era concelleiro, eu xa era concelleiro na época da ditadura, el consideraba que o alcalde debía ser eu porque era a persoa que máis coñecía o funcionamento do concello. Entón iso foi ao final o que me impulsou a min a ter que ser eu o alcalde, que de máis a miña idea era dicir, bueno, que sexa Alfredo o alcalde. Pero el dixo que de ningunha maneira, entón todo o mundo dixeron que fora eu. Ese foi o motivo.

Aquela candidatura independente, Parroquias Unidas de Portas (P.U.P.), estaba formada por xente moi nova, verdade?

Si, moi xoven. Teste que dar conta que cando saín alcalde tiña 38 anos, e claro, hoxe é posible, hai xente moi preparada que aos 38 anos está perfectamente preparada para levar un concello, pero naquel momento unha persoa de 38 anos considerábase un rapaz que non tiña experiencia.

E o resto da candidatura?

Pois, máis xóvenes ca min. O máis vello naquel momento era Alfonso (Idelfonso Antón Caamaño†), era a persoa de maior idade. Raúl (Raúl Lorenzo Castro) é da miña idade. Pero despois de aí para abaixo eran todos.

Lémbraste dos membros daquela primeira candidatura?

Si, si, si, como non. De todos. Pois mira, confeccionando a lista, eu era o alcaldable, Alfredo era o primeiro tenente de alcalde, Pepe Abalo (Xosé Manuel Abalo Rivas) o segundo, Raúl o terceiro.

Un de cada parroquia?

Si, un de cada parroquia. Logo estaba, me parece que Javier Lueiro, que xa morreu tamén. Estaba outro de Portas que era García (José García), que aínda está aí, e Alfonso. Ahhh… e Suso (Jesús Fontán). Nós éramos oito, Suso o que agora é un dos empresarios de Covsa, que era o máis novo da candidatura. Suso tiña vinte e poucos anos. Despois estaba Jorge o de Lantaño (Jorge Pérez Rivas), xente que non saíron. E había máis pero eu lémbrome dos que saímos concelleiros.

Que persoas e que partidos formaban a oposición naquela primeira corporación? Porque isto estamos falando do oitenta…?

Non, 79 ao 83. As primeiras eleccións democráticas foron no 79. Pola UCD estaba Lauro Magariños, que era Manuel Estévez Castro, que era un dos transportistas deses coches que poñían Foresa, que son Hermanos Estévez. Ese era o alcalde, o alcalde anterior, e máis outro de alí de Portas que lle chamaban, que aínda vive tamén, Gumersindo Fontán. Eran os dous de UCD. E despois saíu Ruibal (Evangelino Ruibal Botana) do Cubelo por… non era Alianza… non sei se era Coalición Democrática… bueno, viña sendo o Partido Popular. Ou sexa que nós sacamos oito de once membros da corporación, UCD dous e Ruibal. Ruibal por dezasete votos. Se nós tivésemos 17 votos máis, xa non saía Ruibal. Nós estivemos a punto de sacar un concelleiro máis.

Sabemos que ti eras o que dominaba a praxe, o que traballaba, pero quen era o ideólogo ou os ideólogos do grupo?

Ideólogo do grupo foi toda a vida Alfonso. Alfonso era sempre ao que lle xurdían as ideas, que ás veces había que cortarllas, porque eran practicamente inviables, e máis naquel momento, pero el sempre estaba con ideas novas, era o que che daba ánimos, e claro, quen se tiña que enfrontar ao pobo era quen tiña, non? Pero bueno, o ideólogo era el, iso hai que recoñecelo e punto.

Cando fuches elixido, no concello de Portas non había practicamente nada, non se dispoñía case de persoal, nin instalacións, nin pistas asfaltadas, nin alumeado público, nin comunidades de montes, … así que partiades basicamente de cero.

Si, claro.

Había que poñer todo en marcha sen cartos e sen recursos. Durante a túa lexislatura, cales foron as dificultades coas que te atopaches e cales foron os maiores logros que acadastes?

Os logros que acadamos, penso que aínda hoxe con todo este boom de diñeiro que se gastou, e todo isto que se ve de tanta iluminación e todo iso, aínda hoxe se nos sentáramos nun debate, aínda podíamos demostrar que realmente fomos moito máis eficaces nós neses períodos, neses dous períodos, no meu e no seguinte, que gobernamos os independentes, que todo este logro que se fai agora, porque estamos falando duns presupostos ridículos, e que se fixeron obras porque hai que darse conta que é moi bonito ir por aí e ver as beirarrúas ou os alumeados e tal. É dicir, os cartos parece que viñan a feixes pero nós non dispoñíamos diso, sen embargo, logramos neses dous períodos, levar practicamente o asfalto a todas as casas do municipio. Puideron quedar moi poucas excluídas. A diferenza tan grande que era de pasar de que a leiteira tivera que andar coa lata na cabeza recollendo o leite polas portas dos veciños, e ter que ir ao peixe, buscar o peixe á carretera, que viña un coche pitando pola carretera, a que todo o mundo tivera os seus servizos na casa, de recollida de leite, de servizo de pan, de servizo de pescado e de todo iso. Que chegara unha ambulancia ás túas portas, e iso á xente realmente non sei se valorou nese momento esa diferenza, se é consciente dese cambio. Porque imaxínate ti hoxe que polo que fora se convertera todo da noite para a mañá como era aquilo… iso sería un desastre. Que a xente tivera que andar polos camiños como eran, cheos de lama e todo iso. Porque estamos falando de hai trinta anos que eu deixei de ser alcalde, ou vainos a facer agora para abril. Hai rapaces que non saben nin que eu fun alcalde. Rapaces en Romai con trinta anos ou cerca deles que non saben que eu fun alcalde porque eles pensaron que as pistas estaban feitas de toda a vida. Dille aos rapaces… non, é que antes aquí por este camiño non pasaba máis que o carro das vacas. Pero iso eles non o viviron, entón iso é normal. Por iso che digo que os logros foron espectaculares. Despois mira, fixemos un campo de fútbol en cada parroquia. Promocionamos o que son as traídas de augas que teñen hoxe as casas. Non era que as fixésemos nós, era como un exemplo… é dicir, os de tal sitio fixeron esta traída, a ver por que vós non a facedes? Iso hai que valoralo, non era que nós fósemos alí a facerlla, pero fixeches que a xente se preocupara e lográrao. Ao final xa viches, todas as parroquias do concello e por todos os lugares tiveron a súa traída. Por que? Porque ían seguindo o exemplo que se lle había marcado. O alumeado. En Romai había 25 bombillas. Iso acórdome perfectamente. 25 bombillas de alumado público. O que pasa é que os presupostos eran moi limitados. No primeiro ano, me parece, xa pasamos de 25 en Romai a termos cen e logo despois xa se empezou a facer outro tipo de alumeado, pero bueno, iso era moi limitado.

Eu aínda me acordo que os farois había que ir acendéndoos un por un.

Vinte cinco puntos de luz cando eu collín o concello, cando nós collemos o concello. Vinte cinco puntos de luz na parroquia de Romai, e logo despois no primeiro envite xa fixemos 75, levámolas ata cen. Despois no segundo xa non recordo porque claro son moitos anos, son cousas que vas perdendo.

E dificultades que atopastes?

As dificultades, ao mellor, máis grandes que tiñamos por exemplo eran, nós baseamos moito as nosas obras nos camiños, no acceso rodado ás vivendas, porque vimos que era fundamental que todo o mundo dispuxese de poder chegar co seu coche á súa casa, entón claro, naquela época conseguir que che deixaran un arroio ou que sacaran unhas silvas ou que cambiaran un poste dunha parra era… iso era… era cuestión de… ufff, de convencer ao paisano, de ir hoxe e ir mañá. Iso era unha obra de titáns. Porque hoxe practicamente xa…, hoxe xa se atropella, porque hoxe atropéllase seguramente. Pero daquela había que ir convencendo e se quedaba atrás unha parra que hoxe non che deixaban pasar, había que buscar a persoa máis adecuada que podía convencer a aquel home, e tal. Era unha cuestión diplomática, que é moi fundamental en política. A diplomacia é moi fundamental.

Temos entendido que o orzamento distribuíase dun xeito peculiar para que as inversións foran similares en todas as parroquias. Poderías explicarnos o sistema empregado?

Si. Nós aí se cadra non estivemos demasiado acertados porque a nosa teoría era sempre… falamos sempre do presuposto de obras, de inversións porque despois os outros gastos para o mantemento dos colexios, iso xa era unha cuestión que había que afrontala… o colexio xa estaba en Portas e as escolas, que empezaron a funcionar daquela nas parroquias, as de párbulos, as escolas unitarias, iso xa entraba noutra partida, pero na partida de obras que había que facer pois tratábamos de repartir equitativamente entre as catro parroquias (por poboación). Cousa que eu, hoxe doume conta que por exemplo non era tampouco normal, porque por exemplo Briallos é moito máis pequeno que Portas, entón o lóxico sería repartir equitativamente entre habitantes e extensión de terreo para que fora un pouco máis… pero bueno. Nós ao principio fixemos iso entre catro parroquias. Entón os cartos que había invertíanse… a Portas perténcelle tanto, a Briallos tanto. Aí dependía moito da colaboración dos veciños porque cando os veciños colaboraban, cos mesmos cartos eras capaz de acometer máis obra e facías máis. E iso foi un pouco o noso sistema de traballar.

Sempre se fala que nas primeiras lexislaturas democráticas a relación entre todos os concelleiros, fosen do grupo de goberno ou da oposición, era excelente. Iso agora cambiou moito, en Portas pero tamén seguramente en moitos outros concellos. Por que está a suceder isto?

Acto de despedida do antigo Secretario do Concello

Naquel momento os que nos metemos en política estábamos convencidos de que podíamos estar alí para facer algo, pero logo a partir da primeira lexislatura, xa na segunda se veu que os partidos, porque nós éramos unha candidatura independente, entón xa se veu que os partidos empezaron a mover o seu engranaxe e trataban de captar a aquelas persoas máis… e claro, a forma de convivencia cambiaba porque en lugar de deixar o funcionamento a parte de cada concello… nunca se lle podía dar a razón ao equipo de goberno ou a quen fora porque o que se quería era crear un clima distinto. Nós non, nós non tivemos ese problema porque nós debatíamos nun pleno, expoñíamos cada un e falabamos e acababamos o pleno e marchabamos para unha taberna que había alí en frente, que era a do panadeiro e alí tomabamos unhas chiquitas, unhas pagábaas un, outras pagábaas outro, unha volta pagábaa Xan e outra o seu irmán, e estábamos todos, alí despois na taberna olvidábase o problema do pleno e todo, e cada un falaba dos temas, doutro tipo de temas, e claro, a convivencia era boísima. Aí efectivamente non tivemos nunca ningún problema.

A actual secretaria do concello chegou cando ti eras alcalde. Como foi a relación profesional con ela?

Con ela ben.

Polo que podes observar, a súa forma de traballar cambiou moito dende aqueles tempos?

Home, eu penso que cambiou bastante. Non sei por que. No meu mandato e incluso despois, ben, perfecto, porque non tivemos ningún tipo de problemas. Era xoven pero funcionou ben. Pero claro, eu penso que agora polo que escoito e polo que vexo, aí non sei se as normas son outras, se que pasa… No meu mandato, perfecta. Marchara un secretario que fora para Moaña, a metade de lexislatura debeu de ser, e ao cabo de dous anos veu esta. E non tivemos ningún tipo de problema. Pero ningún. Eu quero facer aquí tamén fincapé nunha cousa que me parece moi importante. A lei de réxime local naquel momento, nós rexíamonos por unha lei de réxime local da ditadura, pero sen embargo, para min aquela lei en si era máis democrática. Qué pasaba? Porque viñamos da ditadura e na ditadura os concelleiros que había e todo iso eran postos a dedo ou xa nomeados, entón xa non había problema ningún, pero en si, aquela lei para min tiña cousas bastante mellores. Pola seguinte razón, porque nós na Comisión de Goberno, que ven sendo a Xunta de Goberno, a Permanente, nós tiñamos que ter por lei, segundo os votos que se houberan obtido, membros da oposición. Nós non podíamos aprobar ningún gasto na permanente sen a presenza… podíase aprobar se non asistía, pero tiñan coñecemento. Ruibal non formou parte da Permanente, da Comisión de Goberno, porque non tiña votos suficientes, pero o Estévez, Lauro como nós lle chamabamos, era membro da Comisión de Goberno, entón claro, nós sacabamos os temas para adiante porque tiñamos a maioría suficiente pero el tiña coñecemento, e dicía pois eu non estou de acordo e facía constar na acta, porque iso está en actas. Entón el dicía, eu non estou de acordo con que se lle pagara a… El recibía a acta coma nós do que se había acordado na sesión anterior. Se por casualidade non había asistido, porque non puido ou por calquera cousa, ben, pero el sabía que na comisión seguinte, na convocatoria seguinte el tiña coñecemento do que se aprobara. E cando estaba presente, el unhas veces estaba de acordo e outras non. Manifestábao, pero el sempre estaba sabedor de que nós pagabamos por este teléfono, tanto, e el podía dicir, pois púdose comprar un teléfono máis barato… Para min, nese caso era máis democrática a lei da ditadura, a lei franquista, que esta, porque o lóxico é que a oposición estea fiscalizando tamén. Se tes maioría sacas os temas para adiante, pero teñen coñecemento.

Despois de catro anos non quixeches repetir. Por que?

Porque eu non me considero un político. Considérome un traballador do pobo, nada máis. Eu deixei o que tiña mellor de min, dinllo ao pobo sempre, en todos os aspectos, no concello, na xunta de montes cando estiven, no fútbol cando estiven, no Teleclube cando estiven e en calquera cousa, pero non me considero un político. Eu saín moi queimado porque, claro, eu fixen moitas xestións, porque era o alcalde o que tiña que ir pedir aquilo, aquilo… e a xente naquel momento tamén considerou que ao pasarmos á democracia, debeu de pensar que era… xa todo o mundo tiña dereitos e ninguén tiña obrigacións… Entón, claro, houbo que loitar moito coa xente porque o que se enfadaba cando non tiña razón, tiñas que dicirlle que non, e iso… aquilo era impensable porque a xente pensou… agora estamos en democracia, eu teño sempre dereito, e iso a min acaboume por queimar porque claro eu non era capaz de ser un ditador, é dicir, non, isto non pode ser e non é. Non se facía, pero eu antes de tomar esa determinación, queimábame tratando de convencelo, un día, tras outro, tras outro, e claro, iso ao final vaite minando. E ese foi o motivo.

Entendemos que algún membro daquela candidatura non quixera repetir lexislatura, pero aquí deuse un caso insólito, ninguén repetiu. Que motivou a toma desta decisión?

Ao que eu marchei, todos dixeron, bueno, pois marchamos todos. E foi un erro. Un erro total. Bueno, non un erro total porque nós volvemos a gañar as eleccións, pero bueno, eu considero que os equipos se teñen que renovar pouco a pouco. Non se pode facer o que nós fixemos. Non se debe facer o que nós fixemos. Porque nós se houbéramos quedado de oito, se houberan quedado a metade, catro, pois bueno, cos que entraron como no caso de Gerardo (Gerardo Fontán Martínez), de Santi (Santiago Carballo Mourón), de Luis (Luis Cayo Alfonso Leste) e todos eses. Con metade dos que había, pola experiencia… é o caso meu. Por que eu fun elixido para ser cabeza de lista? Porque os outros consideraron que eu era a persoa máis idónea porque tiña uns coñecementos, porque eu xa levaba sete anos de concelleiro, e aínda que non tiña moita actividade no concello porque eu era un concelleiro que non formaba parte da Comisión Permanente nin de todo iso, pero bueno, tiñas un coñecemento do funcionamento. E nós debéramos haber feito o mesmo e poñer a tres ou catro membros, ou dous, da corporación anterior para axudarlle a empezar a rolar os que entraban de novo. Nós funcionamos igual porque nos lle prestabamos… pero non é o mesmo. Eu penso que os equipos de goberno… en calquera cousa da vida, a experiencia hai que metela coa xuventude. Facer un equipo pero non o cambio total.

Entendes aos políticos que se aferran aos cargos en contra de vento e marea?

Non. Eu aí téñoo moi claro, pero tan claro como que vou morrer como todo o mundo porque eu sei que vou morrer… imos morrer todos. Eu non son simpatizante dos americanos, todo o contrario, non me caen ben os americanos, pero o que si me parece que o están facendo bastante ben é que: oito anos como máximo. Unha persoa que se dedique a un cargo público coa idea de traballar para o país, se o fai con esa intención, con oito anos é suficiente. Porque os partidos, supoño que serán unhas ideas, entón será un programa de traballo, hai que ter un programa, e o programa será o que hai que sacar adiante, sexa fulaniño, menganiño. Eu penso que iso había que limitalo, pero xa. A todos os cargos, é dicir, dende o presidente do goberno ata o que sexa… Unha cousa é o posto de traballo e outra cousa son os cargos que ten que desempeñar, pero en calquera institución.

Aquela candidatura independente, por certo, máis antiga que o Partido Popular, foi o xerme da política xestionada de xeito asembleario e democrático, partindo das bases e contando sempre con todos, a pesares de non ter afiliados nin, por suposto, cotas pecuniarias. Que motivos consideras que levaron á desfeita da mesma? Daquela candidatura independente…

A candidatura independente aquela desfíxose porque como ben dixen antes, aí xa os partidos políticos empezaron a xogar forte. Entón nós… porque eu presenteime despois a outro mandato, pero é por un pataleo, precisamente por iso… Rompeu a candidatura porque os partidos políticos empezaron a intervir, e claro, nós eramos unha candidatura de esquerdas, de feito a nós, cando eu saín de alcalde, a nós na maior parte do concello, aos de Romai concretamente, chamábannolos comunistas, ou sexa que considerábansenos comunistas. E claro, éramos independentes pero nin éramos do Bloque (aínda non existía) nin do SOE (PSOE) nin de tal. Bueno daquela seguramente ao mellor tiñamos máis relación co PSOE. Tiñamos máis relación co PSOE porque era o partido máis tal, bueno, pero a nós chamábasenos concretamente, os comunistas, e de feito non hai aínda seis meses, que eu estando nunha comida, coincidía que había un alcalde do PP, unha persoa moi coñecida na provincia de Pontevedra, e estabamos comendo xuntos e despois díxome a min, bueno, a ti estas cousas, claro, non che parecen ben porque como ti es comunista… Iso díxoseme a min persoalmente non hai aínda seis meses. Entón aí, rompeu porque o PSOE acaparou parte dos membros daquel grupo que eramos. Foi captando algúns e o PP, ou Partido Popular, ou Alianza Popular… volveu a captar, pero a nós o que máis nos doeu foi que o propio PSOE nos arrebatara… Entón de aí que eu me volvín a presentar nunhas eleccións e volvín a saír concelleiro, pero era polo pataleo de que nos habían… o PSOE nos había sacado parte da candidatura. Era esa perrincha que colles, que bueno, que non te conduce a nada, porque ao final non conduce a nada, porque se non houberamos roto o grupo naquela vez, houbéramos sacado outra vez maioría, porque sacamos nós, os independentes, tres e sacou o PSOE dous, cinco. Dous sacounos o Partido Popular e catro o CDS. O CDS si, porque daquela eran polo CDS. Pero si os votos nosos e máis os que foron polo PSOE… houbéramos outra vez recuperado a maioría. E ese foi un pataleo, que bueno, que nunca te conduce a nada pero bueno… foi así.

Non pensas que se aquela xente non se espallara entre o BNG e o PSdG, hoxe o grupo podería seguir gobernando o concello?

Perfectamente. Xa cho acabo de dicir. Xa naquel momento. Soamente cos do PSOE, sumados os votos, houbéramos volto a sacar a maioría absoluta. Con seis, non con oito, pero con seis. Iso era demostrable, aínda hoxe.

Temos entendido que ti non tiveches dedicación exclusiva ao concello, só cobrabas unha cantidade simbólica para cubrir os gastos de desprazamento…

Si, bueno, pero non foi dende o principio. Eu botei ano e pico, cerca de dous anos sen cobrar un céntimo.

Lembras canto recibías polo teu traballo?

Eu penso que cando empecei a cobrar… me parece que eran sobre 15.000, ou sexa, cando se me aportaba esa cantidade, me parece que era, se mal non recordo, eran 15.000 pesetas (90 euros). No último ano, cando acabei, me parece que xa cobrei sobre 25. Non quero agora aseguralo porque tampouco…

Ti ías ao teu traballo e a parte…

No Teleclube de Romai. V Festa do Viño.

Pero eu ía todos os días ao concello ehh. Eu estaba alí. Non todo o día. Porque anteriormente, antes de ser eu alcalde, o alcalde ía ao mellor unha vez á semana, ou dúas, a asinar. Eu ía todos os días, ao mediodía, bueno, xa non digo cando tiña que ir facer unha xestión á Deputación ou a Santiago, porque eu teño ido a Santiago… daquela non existía a Xunta, foi cando se empezou a formar a Xunta de Galicia. Empezou a funcionar a Xunta pero non tiña poder, non tiña competencias, pero bueno, algunhas xestións xa se empezaron a realizar daquela. Eu incluso estiven no despacho en Santiago co vicepresidente, con José Luis Barreiro, e bueno, pero eran ese tipo de xestións que facías, pero a Xunta non é coma hoxe que ten unhas competencias, ten presuposto, daquela… era o inicio da democracia (o Estatuto de Autonomía de Galicia aprobouse no ano 1981). Despois do 81 a Xunta tivo que recibir as competencias… empezou despois.

Os concellos de Barro e de Vilanova, máis poboados que o noso, teñen alcaldes sen dedicación exclusiva, non obstante medran máis que Portas. Consideras que Portas necesita un alcalde con dedicación exclusiva?

Eu penso que non. Un alcalde cunha dedicación exclusiva tiña que facer unha labor moi importante nun concello coma o noso, que se vira, porque nós temos 3.000 habitantes. Para 3.000 habitantes, eu penso que non necesita Portas un alcalde con dedicación exclusiva. Agora non coñezo como está a situación, pero paréceme que para 3.000 habitantes… Non me parece que necesite Portas, ou un concello coma Portas, un alcalde con dedicación exclusiva. Que teña unha parte… Unha dedicación parcial si, porque tampouco se lle pode pedir ao que traballe que non estea remunerado, pero tanto como unha dedicación exclusiva pois non me parece moi…

Que salario consideras que sería adecuado para o alcalde deste concello?

Non che sabería dicir. Eu creo que iso todo tiña que estar relacionado… non o de Portas, senón todos, co traballo que desempeñan e máis co presuposto que ten o concello porque o que non pode estar é un alcalde cobrando unha dedicación desorbitada sen un presuposto… iso tería que estar xa case… por lei, é dicir, non no de Portas senón no de todos os concellos.

Sufriches algunha vez traizóns dentro das propias filas?

Traizóns non, pero bueno, así como… discrepancias fortes, si. Discrepancias fortes si porque bueno, mira… incluso cos meus íntimos, máis… coas persoas máis íntimas, porque é moi importante que un concello se saiba administrar… o que agora tanto se está dicindo de que hai que gastar o que se ten e non o que non se ten. Os concellos nos últimos anos recibiron cartos da Unión Europea ou do que fose, a mansalva… e así o único que fixeron foi endebedarse, pero a mansalva… Pois nós, había compañeiros que crían que nos debíamos de empeñar tamén… e nós fixemos obras como dixen antes, máis valiosas, que repercutiron aos cidadáns moito máis que as que se ven por aquí agora… tanto alumeado, tanto iso, que agora hai que apagalo ou hai que suprimilo… e non pedimos nin un duro. E iso si que tiven discrepancias con compañeiros, e ademais dos máis íntimos, e ao final logramos facer as cousas sen empeñar… e é máis, estábamos pagando créditos de anticipos, de Anticipos que se chamaban (anticipos da Caixa da Deputación). Pagamos os que habían adquirido a anterior corporación, e demos pagos algúns e outros aínda quedaron pendentes porque eran a largo prazo, e nós non pedimos un duro. Eu non concibo que Portas, un concello como o de Portas con 3.000 habitantes, poidamos embarcarnos nunha operación como a da Azucreira. Eu non sei… pero iso embárcanos aí para toda a vida. O da Azucreira tiña que ser unha compra, que me parece moi ben, é un sitio ideal para facer un centro de día ou do que sexa, pero iso tiña que ser a Xunta quen adquirira ese edificio e que servira como centro de día para os de Portas, para os de Caldas e para os de Barro. Total está a 800 metros… a 800 metros non, do concello de Caldas está a 150 metros. Nós tiñamos locais en Portas para facer unha gardería para os de Portas, en San Xoán e todo por aí, sen habernos metido… O local de San Xoán valía, onde está a Escola de Música, onde se fan as charlas e todo iso. Habería que habelo rehabilitado pero non habería costado o que costa… Eu non sei o auditorio de Portas, aínda nunca fun a el… que actos se fixeron no auditorio? Portas con 3.000 habitantes necesitamos un auditorio ou unha piscina dese tipo? Non sei. Nós temos que ser como a casa de cada un. Temos que estirala… o refrán de vello… temos que estirar o pé según é a manta. Somos 3.000 habitantes e temos que ter as comodidades e os servizos básicos para 3.000 habitantes, pero non podemos pretender ter un servizo pois como se fóramos Pontevedra, nin sequera Vilagarcía. Somos o que somos, non hai máis volta de folla.

Recordas que logro representou unha maior satisfacción para ti como alcalde? E despois, persoalmente?

Como logro persoal, bueno, o que che dixen antes, levar ás parroquias os camiños, intentar que todo o mundo tivera un servizo ás súas casas, intentar aumentar o alumeado público, pero non como un logro persoal, como logro persoal non teño ningún así que… era un logro de equipo. Nós eramos un equipo, iso si que me considero satisfeito porque funcionábamos como equipo. Non era eu o que dicía… non era a decisión miña, era a decisión do grupo, que había cousas que ao mellor a min non me gustaban moito como se facían pero se a maioría do grupo acordabamos que debía ser así, pois facíase, ou sexa, alí tiñan opinión os meus compañeiros, todos tiñan opinión do que se debía facer ou iso.

Deixaches a alcaldía pero nunca deixaches de traballar polos veciños na Comunidade de Montes de Romai, na Directiva do centro cultural de Romai, na Directiva do equipo de fútbol,… de feito, cremos que fuches un dos fundadores destas asociacións. Cres que a xente nova agora é igual de comprometida que a túa xeración?

Non. Penso que non. A ver. Nós necesitabamos algo, que non tíñamos e que sabíamos que podíamos lograr. A xuventude agora non necesita nada. Teñen todo. Non sinte inquietude por nada, porque ten todo feito. Vai ao fútbol porque xa existe o fútbol, vai ao Teleclube porque xa existe o Teleclube, a xunta de montes porque xa existe a xunta de montes, se funciona mellor ou peor… tampouco se preocupa demasiado. Eu penso que a xuventude agora como xa ten todo feito, pois non ten esa inquedanza de dicir… e que nós podemos mellorar o Teleclube, podemos mellorar o fútbol… Home, este ano afortunadamente pois hai catro rapaces aí que colleron o fútbol, máis ou menos está aí, pero bueno, para min xa foi unha sorpresa que… que conste ehh, foi unha sorpresa porque eu, tiven que botarlle eu unha man o ano pasado ao presidente que xa había tomado a decisión de abandonar o fútbol, entón eu díxenlle que lle ía botar unha man, así o fixen e mantivemos o equipo o ano pasado, e fun mentalizando a estes rapaces que son agora, como Quique (Enrique Villadeamigo Lago) e José María (José María Diz Seoane), e díxenlle, mira para o ano tendes que coller o equipo e en vez de ser os veteranos e mais o outro equipo, pois tendes que facer un conxunto, e temos dous equipos un de veteranos e outro de afeccionados… e bueno, espero que… Eu aí impliqueime.

De todas formas o que fai falta agora é o aguante. Porque unha cousa é empezar o primeiro ano e outra cousa é aguantar. Por iso che dicía que ti empezaches nunha cousa, pero estiveches en todas, e non te cansabas… Porque agora a xente enseguida se cansa. Métense nunha cousa e no primeiro enfado xa o deixan.

O problema non é comprar o coche, senón sostelo. E isto é exactamente igual. O problema non é soamente, pois bueno, fixen isto… pero é que iso require un traballo todos os días, todas as semanas… Á xuventude non lle vexo ese compromiso como había algún día. No equipo de fútbol temos sido catorce persoas, maiores todas, e íamos todas as semanas dúas persoas aos adestramentos, estabamos alí todo o tempo… e eu penso que iso agora practicamente non debe de existir. Á xuventude non a vexo comprometida como debía de estar. Pero claro, é porque encontrouse practicamente con todo feito.

Se puideses volver atrás, cambiarías algo? Tomarías outras decisións? Arrepínteste de ter sido alcalde?

Como arrepentirme non. A ver. Non teño por que arrepentirme. Do único que me arrepinto, posiblemente sexa do tema familiar, porque eu dedícolle máis tempo á familia agora, e incluso vivía máis cos netos agora, do que vivín cos fillos, porque eu practicamente naquela época eu non ceaba ningún día coa familia, cos da casa. Porque se non era pola xunta de montes era polo fútbol, se non era polo fútbol era polo concello, se non era polo concello era pola xunta de montes, e se non era por isto… estaba todos os días liado. Entón si, diso si que me arrepinto. Os fillos vívelos unha vez na vida. Despois véñenche os netos, que bueno… claro, é unha cousa parecida, pero o dos fillos xa é irrecuperable. Porque xa che digo, eu penso que neses anos, que non sei os que serían pero moitos, as miñas fillas, estou seguro, que cada sete días que ten a semana, ao mellor ceaba un día con elas, o resto xa non ceaba… porque se nos reuníamos, porque se tiñamos que ir a onde fulano, porque se tiñamos… entón, iso si que, é algo que me… claro, que é irrecuperable e que me arrepinto de non haberlle dedicado máis tempo á familia nese momento. Agora, polo resto non.

Cambiando un pouco de tema. Fuches carteiro durante moitos anos e iso permitíache estar moi en contacto coa xente. Non había ninguén do concello que non te coñecera e non había ninguén que ti non coñeceras. Agora que estas xubilado, non botas de menos o teu traballo?

Agora neste momento non. Nos primeiros anos si, botábao de menos. A min dábame a sensación de que era como se estivera de vacacións. Que ía a volver. E que esa é unha profesión… na actualidade iso creo que se perdeu bastante. Era unha profesión moi bonita. Ás veces incómoda. Ás veces pasábalo mal por… porque claro, había xente que incluso que ao mellor non sabía ler e víñalle unha carta e lla lías e viñan de familiares, e claro, empezábanche a contar a súa vida, que ti non…, non che importaba, pero bueno, vivías con eles eses momentos, pero bueno, era unha profesión que te tiña en contacto coa xente… e aí si que se eu tivera que escoller unha profesión, e tivera a oportunidade de vivir esa… Sería unha profesión que me gustaría… se puidera volver para atrás e me dixeran… pois mira vas ser albanel, carpinteiro ou outra cousa, ou carteiro, pois bueno, eu escollería carteiro. Dáche un contacto moi persoal coa xente… a pesares de que tiña xente, que bueno, tiña problemas con eles por outras cousas. O problema, máis ben, que tiven coa xente foi pola política… non podías consentirlle a todos… pero despois, bueno, a de carteiro é unha profesión que si que a vivín con gusto e claro que a botaba de menos estes últimos anos porque… faltábache algo. Foron trinta anos, que son… trinta anos dinse pronto pero é a vida de moitos mozos. Trinta anos son moitos anos.

Antes de carteiro, que fuches?

Eu antes andei á madeira, andaba co tractor… Nos primeiros anos compaxinaba o tractor coa cartería porque tiña unhas horas. Empecei con tres horas, entón non podías vivir da cartería.

Porque ti levabas Romai e Valiñas?

Primeiro levei Romai nada máis. Despois xa me pasaron a cinco horas ou cinco horas e media, non recordo, e xa levei Romai e mais Valiñas. E entón, nos últimos doce ou trece anos, pasei a levar Lantaño, ou sexa, sacáronme Valiñas e déronme Lantaño para que levara as dúas parroquias do mesmo concello, entón aí xa me deron a xornada completa, con coche… Doume a oportunidade de coñecer… bueno, os de Valiñas practicamente xa os coñecía de toda a vida, porque era unha das parroquias que tiñamos moita relación. E Lantaño tamén o coñecía porque cando me deran Lantaño xa había sido alcalde de Portas e xa coñecía moita xente en Lantaño… Dáche a oportunidade de coñecer máis…

Cando te xubilaras, moitos veciños protestaban porque as cartas non chegaban, pero tamén é certo que moitas casas nin teñen buzón nin se ven os números…

O que non pode facer a xente… Eu xa lle estaba dicindo á xente: tedes que dar a dirección correcta, o lugar e o número da casa. Pero claro, eles que din: o carteiro ven sabe… Pero o carteiro, a ver… o día de mañá está de baixa, polo que sexa… pode morrer, pode estar de baixa e non se pode pensar que o carteiro vai saber. O que non podemos pretender e que veña un señor, que aí tamén Correos non está moi acertado… para min, nas decisións que toman… O que non podemos é pretender que veña un señor de Moaña, un señor ou unha señora de Moaña e lle din: bueno pois ti mañá vas para Romai. E chega a Romai e bótaslle un plano diante, moi ben, bótaslle un plano pero en canto mira o plano, mira a carta en que lugar é, e busca… pásaselle o día mirando iso. Para iso temos que colaborar e dar as direccións moi correctas, os números das casas ben… Pero non se fai. Viñeran uns días, polo menos, pagados por Correos acompañando ao carteiro que vai a suplir, unha semana antes, polo menos para que…

Xa a última pregunta, aínda que despois aínda che temos que facer algunha entrevista máis… para que nos contes batalliñas. Por exemplo, falando agora, ao principio falaches das comunidades de montes e iso sería interesante que un día nos contaras por que na parroquia de Portas hai tantas…

En Portas hai sete pola seguinte razón. Nós en Romai loitamos porque a comunidade fose a nivel parroquial. Que aquí houbo problemas… Porque os veciños do Frieiro, ou parte dos veciños do Frieiro querían que fora por lugares… Porque o Frieiro é o que máis monte ten, e máis Romai Vello. Claro, e aí houbo que loitar moi duro para facerlle ver que o ideal sería que a comunidade fora a nivel parroquial porque… se ti tes unha finca… alá na Torre ou tal, aínda que sexas do Frieiro, se os de alí non poden arranxar o camiño, pois de que che vale a ti que teñas os do Frieiro arranxados se ti cando queres ir ás outras fincas… e entón foi unha maneira de ir convencendo á xente de que… por exemplo, para comprar o cemiterio, para facer o cemiterio, era unha vantaxe se era a nivel parroquial. O pavillón, cando se fixo o pavillón e tal… que agora está como está, pero bueno, porque era a nivel parroquial. Senón, quen o fai? E en Vilavedra… os de Vilavedra non teñen medios, e foi feito en Vilavedra… os do Frieiro non querían aportar igual para alí… iso é o que lle pasa aos de Portas. En Portas cando compraron o terreo para o cemiterio, xunto a igrexa e todo iso… os de alí da Rapeira foron os que quedaron sen monte porque foi onde se fixo o grupo escolar e todo iso, pero non tiñan medios… e Piñeiro, que é aquel lugar alá arriba da igrexa, que aquel ten unha cantidade de monte enorme e son catro casas alí.

Agora si para rematar. Sabemos que es un cazador afeccionado, tes algunha outra afección?

Non. A caza, gústame ir ao fútbol, gústame o fútbol, a min gústanme todos os deportes, ver todo tipo de deportes, pero así como afección, a caza. Agora aos meus anos é a caza. Daquela eu, cando era mozo, xogaba ao fútbol e trataba de xogar ao fútbol. Non teño unha afección máis.

Pois moitas grazas, isto é todo, de momento…